Het lijkt een banale observatie, maar een trap heeft iets verwonderlijks in zich. Trede per trede bestijg je zo al snel een paar tientallen meters, al dan niet met wat gehijg. Zelfs voor de meeste sofakampeerders is het zo best mogelijk om op eigen houtje een verdieping of twee te beklimmen. De som van de inspanning om alle tredes op te gaan is minder dan de inspanning die het zou kosten om in een keer de verdieping op te springen. Kleine, incrementele stapjes kunnen zo zonder dat je het merkt tot grote verandering leiden. Het is met dat principe dat de trap is als strategisch denkkader werd aangewend tijdens de koude oorlog om uit te maken wat en waar de rode lijnen liggen in een militair conflict. Nucleaire wapens werken immers niet als afschrikking wanneer de vijand er van is overtuigd dat je ze toch nooit zou inzetten. Anderzijds wil je natuurlijk niet dat elk klein incident het risico inhoud dat een kernoorlog uitbreekt.
De escalatieladder beschrijft hoe en wanneer een beperkte oorlog tot een ongelimiteerde oorlog leidt waarin alles is toegelaten. Centraal hierbij zijn de tredes waarbij je bij elke stap omhoog escaleert en tegelijkertijd ook een signaal naar de tegenstander stuurt: we zijn nu hier, ga je verder dan gebeurt er straks dit. Herman Kahn, die als inspiratie diende voor de figuur van “Dr Strangelove”, bedacht op die manier een trap van 44 tredes hoog om dit fenomeen te beschrijven. Dr Strangelove is een absurdistische komedie maar het werk van Kahn was dat absoluut niet. Vanaf dat je op ongeveer trede 10 staat, gekenmerkt door dramatische militaire confrontaties en het ostentatief afbreken van diplomatische relaties kwam je volgens hem in een situatie terecht waarin een kernoorlog niet meer ondenkbaar was. Volgens de meeste waarnemers staan we ondertussen op trede 12 op Kahn’s escalatietrap. De VN benoemde de situatie al expliciet: De horror van een kernoorlog is weer mogelijk. Het is een halve eeuw geleden sinds we laatst in zo een gevaarlijke situatie zaten.
Dusver heeft maar 1 partij in het conflict nucleaire wapens. Ukraine had bij het uiteenbarsen van de Soviet-unie wel kernwapens op zijn grondgebied maar die zijn nooit onder commando van de Ukrainsche regering gevallen. Het heeft ook, Russische propagande ten spijt, geen mogelijkheid om er op middellange termijn te ontwikkelen. Maar een tegenstander zonder nucleaire wapens zorgt daarom niet automatisch voor terughoudendheid, vraag maar aan Japan. Daarenboven heeft de NAVO, die stevig wapens levert aan Ukraine en zijn militaire aanwezigheid in de omgeving op spoedtempo aan het versterken is, uiteraard wel een overvloedig nucleair arsenaal. Putin, vooralsnog de president van Rusland, is er op gebrand om duidelijk te maken dat nucleaire actie niet uitgesloten is. Aan het begin van de invasie waarschuwde hij in een televisieoptreden het Westen dat het hinderen van de Russische acties tot gevolgen zouden leiden die we “in onze hele geschiedenis nog niet gezien hebben”. Na het ingaan van een salvo aan economische sancties (weer een paar tredes omhoog trouwens) vanuit de Westerse wereld gaf de Russische president het bevel om de nuclaire raketten op standby te zetten.
Vinger op de trekker
Het meest waarschijnlijke scenario zou betekenen dat Putin, geconfronteerd door een nederlaag in Ukraïne, het tij probeert te keren door een kernwapen in te zetten. Waarschijnlijk laat hij dan een bom hoog in de lucht laten afgaan. Enerzijds demonstratief: kijk waar ik toe in staat ben, anderzijds tactisch: communicatie apparatuur in een gigantische regio zou niet meer werken door de stralingshinder. Een variant van dit scenario is dat Rusland “preventief” een kernbom op een verzonnen opslagplaats voor massavernietigingswapens laat vallen. Of gewoon zegt dat het Ukraïne zelf was die de bom liet afgaan. Dat alles zou als doel hebben om Ukraïne tot overgave te dwingen en te dreigen met meer actie.
Zowel de NAVO als Rusland hebben “tactische” kernwapens, die zijn veel kleiner dan de intercontinentale “strategische” bommen die hele steden kunnen vernielen. Rusland heeft erg veel van die tactische wapens als compensatie voor hun relatief zwakkere positie in conventionele militaire eenheden tegenover de NATO, de VS zeg maar. Het feit dat er ook “kleine” kernwapens bestaan is eigenlijk best zorgwekkend. Het stelt Rusland en de NATO in staat om een “kernoorlogje” te beginnen die weer verder kan escaleren.
Het gevaar bestaar er namelijk in dat Putin onrechtstreeks de NATO betrekt in het conflict door bijvoorbeeld wapendepots in Polen of Roemenië, beide NATO-leden, te bombarderen. Als de NATO dit dan behandelt als een aanval op een van hun lidstaten is het dus geen oorlog meer tussen Rusland en Ukraïne maar een waarin 2 kernmachten lijnrecht tegenover elkaar staan. Dit is allemaal niet zo heel erg hypothetisch, de Russische minister van buitenland Ryabkov heeft al gezegd dat trucks met wapenleveringen aan Ukraïne als doelwitten beschouwd mogen worden.
Onze ergste nachtmerrie
Een ander scenario is dat de NATO bezwijkt onder de interne, morele druk om de oorlog te stoppen. Die druk is er nu al maar zal alleen maar groter worden als Rusland straks voortgaat met zijn belegeringsstrategie en steden uitrookt en de bevolking verhongert. Of als ze besluiten om chemische wapens in te zetten. De valse aantijgingen vanuit Rusland richting Ukraïne dat ze op het punt staan om chemische wapens te gebruiken lijkt vooral een voorwendsel van Rusland om ze straks zelf in te zetten. Het zou de Ukraïnische bevolking compleet terroriseren en aan de NATO het signaal geven dat Rusland voor niets terugdeinsd.
De druk op het Westen om iets te doen zou alleen maar groter worden. Een verkeerde interpretatie van wat als een escalatiedemonstratie wordt gezien. Vergissingen zijn hier niet uitgesloten en de hoofden in het Westen staan al op heet. Zo lanceerde India begin deze maand nog per ongeluk, er zou iets zijn misgelopen bij het onderhoud, een raket van het kaliber van een kernwapen richting zijn buurland, rivaal en mede-kernmacht Pakistan. De raket in kwestie had weliswaar geen explosieven in zich maar de verontschuldigingen van India een paar dagen later waren schromelijk te laat geweest mocht dit in een conflictsituatie gebeurt zijn en Pakistan dit als een aanval had geïnterpreteerd.
Verschiet je kruit niet
Hoe het ook gebeurt, als er een deel van Ukraïne, hoe klein ook, onleefbaar gemaakt wordt door het gebruik van Russische kernwapens zal de druk hier zo groot worden om iets te doen dat het misschien ook wel gebeurt. Een vergelding op Rusland zou echter al snel tot verdere escalatie leiden. Eenmaal het tot een totale oorlog komt zal de stap van Rusland om meer kernkoppen in te zetten kleiner en kleiner worden, waarna ook de NATO zichzelf gerechtvaardigd zal zien om dit ook te doen. Een keer er militaire eenheden, basisen of zelfs steden worden aangevallen met kernwapens is de stap naar een ongelimiteerde kernoorlog niet zo gek ver meer.
Zelfs al beheerst de NATO zich en slaagt het er in om Rusland met conventionele middelen op de knieën te dwingen, de vraag is maar of Putin in zijn untergang niet alsnog op een heleboel rode knoppen duwt in een wanhoopspoging aan de macht te blijven.
Is niets doen dan de beste optie? Dan geven we het signaal dat Rusland zonder schroom kernwapens kan gebruiken en de NATO er naar kijkt zonder in te grijpen. De drang van de NATO om te tonen dat het gebruik van kernwapens niet aanvaardbaar is zou zo goed als onweerstaanbaar zijn.
Het is precies daarom dat we nu terughoudend moeten zijn met verdere sancties, zelfs nog voor de vorige sancties hun werk hebben kunnen doen. Je wil nog wat economische munitie overhouden voor op het moment dat Putin over een volgende donkerrode lijn gaat. Hoe meer economische bommen je achter de hand houdt, hoe minder snel je gedwongen wordt om naar de militaire soort te grijpen.
Blijf kalm en isoleer
Het is sinds de jaren 60 geleden dat de dreiging op een kernoorlog nog zo groot was, maar laat ons ook niet overdrijven. De kans dat het echt zo ver komt valt waarschijnlijk best mee. Als Putin verder escaleert op een manier die de NATO forceert om zich officieel in het conflict te mengen dan tekent hij voor een een verliest in Ukraïne. Het gebruik van kernwapens om het voor een snelle overwinning in Ukraïne te komen houdt het risico in dat hij de oorlog compleet verliest door grootschale represailles van het Westen. Daar waar Russische ministers provoceren is ook de Amerikaanse president Joe Biden erg duidlijk: “Direct confrontation between NATO and Russia is word war three”. Putin maakt de inschatting dat het in zijn voordeel is om te doen alsof dergelijke escalatie hem niet zo zeer deert. Afschrikking werkt immers het beste als je zo goed mogelijk kan doen alsof je erg ver wil gaan. Door zijn roekeloze invasie wil hij dus vooral het signaal geven dat ze tot alles in staat zijn. Putin wil vooral de belangen van Rusland, of wat hij ook moge denken dat de belangen van Rusland zijn, internationeel afdwingen door te tonen dat er met hun niet te sollen valt. Door deze oorlog creeërt Rusland dus een speelveld waarin ze willen afdwingen dat enkel zij beslissen wat er in hun achtertuin gebeurt. Al gaat het over soevereine kwestier, het is Rusland diebeslist en niet Ukraïne, niet Kazachstan, niet Georgië. In die zin lijkt Putin er in geslaagd, of de prijs van internationale vervreemding en de complete verarming van de eigen bevolking het waard waren zal nog moeten blijken.
Buurman Putin
Rusland is nu gepromoveerd van norse buurman naar hondsdolle buurtgek die met een mes staat te zwaaien als er een bal zijn tuin in waait. De ballen zullen nu wegblijven, maar de uitnodiging voor het buurtfeest en de wekelijkse fruitmand van tante Angela, die in hem vooral een misbegrepen kluizenaar zag, zullen ook uitblijven. Ja, we betalen zijn huur nog nog omdat hij zo lekker goedkoop stookolie kan leveren. Laat ons dat achter de hand houden zodat hij de kinderen niet confronteerd met een vuurwapen. Komt het zover dan kunnen we nog altijd wat koude douches nemen en hem zo dakloos maken. Doen we dat nu al, dan moeten we dakloze Putin straks fysiek gaan bedreigen als hij weer over de schreef gaat.
Laat ons het hoofd koel houden en zowel onze daken als Putin gestaag blijven isoleren.
Laat een reactie achter