Nucleaire energie CO₂-neutraal? Het is complexer dan dat

Maar twee van de zeven kernreactoren openhouden lijkt ons toch de beste keuze.

Het debat rond nucleaire energie is er een van tegenstellingen. Voorstanders van hernieuwbare oplossingen, zoals zon- en windenergie, benadrukken dat die opties in veel gevallen nu al een van de goedkoopste energiebronnen zijn. Bovendien blijven de kosten van hernieuwbare energie jaar na jaar dalen. Centrales op basis van fossiele brandstoffen of kernenergie zouden niet alleen vervuilend en risicovol zijn, ze zijn ook nog eens duurder!

‘Team uranium’ hammert er dan weer op dat kernenergie ook geen CO₂-uitstoot en een realistische oplossing is om aan onze energienoden te voldoen. Hernieuwbare energie is namelijk erg onbetrouwbaar. Op zonnige dagen hebben we misschien wel een overvloed aan energie, maar op een windstille nacht moet het licht thuis en in de fabriek ook nog branden. De huidige technologie voor energieopslag zoals lithium-ion batterijen zijn dan weer nog niet goed genoeg om die pieken op te vangen. Kernenergie heeft dit probleem niet en is bovendien CO₂-neutraal, je zou wel gek zijn om voor een andere oplossing te kiezen.

Zoals zo vaak in dit soort gepolariseerde discussies hebben de twee kampen allebei een beetje gelijk.

De realiteit is echter complexer. Ten eerste klopt het dat per geproduceerde eenheid energie, vaak uitgedrukt in kilowattuur (kWh), hernieuwbare energie het goedkoopst is. Energie is echter niet iets dat je zomaar per eenheid koopt. Net als reclameblokken of zitjes in een voetbalstadium is niet enkel wat je koopt van belang voor de prijs, vooral wanneer je het wenst te gebruiken is belangrijk.

Tijdsgebonden

Een ticketje om het thuisstadion van FC Barcelona, Camp Nou, te bezoeken kost € 25 voor een volwassen persoon. Een ticket om Club Brugge – Anderlecht bij te wonen kost dan weer makkelijk € 30 tot € 60. Is het daarom goedkoper om fan van FC Barcelona te zijn? Natuurlijk niet, voor die € 25 zie je in Barcelona een leeg stadion. Het moment van toegang bepaalt de prijs.

Dit is net zo bij energie. Op een zonnige dag met wat wind is energie op de spotmarkt haast gratis. We moeten echter ook aan onze energievraag voldoen wanneer de wind stilligt en er geen zon te zien is.

Dit kan op een aantal manieren:

1. Door zoveel windmolens te plaatsen dat er ook bij heel weinig wind voldoende energieproductie is. Hiervoor hebben we domweg niet genoeg plaats en met deze methode zou zon- of windenergie de duurste optie bij uitstek zijn.
2. Door energie op te slaan in stuwmeren en batterijen. Deze piste wordt onderzocht en ontwikkeld, maar met de huidige technologie is dit nog niet haalbaar.
3. Het tekort opvangen met centrales op fossiele brandstoffen, voornamelijk aardgas. Dit is een goedkopere oplossingen dan de andere alternatieven maar brengt wel significante hoeveelheden CO₂-uitstoot met zich mee.
4. Inzetten op kernenergie, die productie is onafhankelijk van weersomstandigheden en stoot ook zo goed als geen CO₂ uit.

We hebben dus op dit moment weinig realistische alternatieven. De echte keuze is die tussen of vervuilende gascentrales of kernenergie.

Vervuilen om te vergroenen

We kunnen op dit moment dus niet al onze energie uit hernieuwbare bronnen halen. Kunnen we dit gat niet beter vullen met propere kernenergie in plaats van met vervuilende gas- of steenkoolcentrales? Het is bovendien goedkoper om de bestaande kernreactoren open te houden dan nieuwe centrales te gaan bouwen.

Het probleem zit hem echter in een fenomeen dat “investment crowd out” heet. Kerncentrales zijn erg inflexibel in hun productie. Om efficient te werken moet een kerncentrale zo lang mogelijk continu blijven draaien. Op zonnige dagen maakt een kerncentrale verlies, maar de centrale uitzetten en twee weken later weer opstarten zou tot een nog groter verlies lijden.

Op zonnige dagen met veel productie uit hernieuwbare bronnen zal er dus een overaanbod zijn aan energie. De windmolens en zonnepanelen werken dan op volle kracht. Tegelijkertijd proberen de kerncentrales hun energie aan de markt te verpatsen. Op de energiemarkt zorgt dit voor kelderende prijzen op die momenten. Bedrijven die dan in pakweg windparken hebben geïnvesteerd hebben dan niet de mogelijkheid om op piekmomenten hun energie voor een redelijke prijs verkocht te krijgen. Gascentrales kunnen dan weer makkelijk worden aan en uitgezet. Is er een overaanbod met bijhorende prijs lage energieprijs? Dan stopt de gascentrale meteen met produceren. Hierdoor blijft de prijs op de spotmarkt tijdens piekproductie hoog genoeg om investeringen in hernieuwbare energie interessant te houden.

Kerncentrales zorgen dus door hun inflexibel karakter voor grotere prijsschommelingen op de energiemarkt en voor een terugval in investeringen in hernieuwbare energie. Op die manier kan een keuze voor vervuilende gascentrales dus wel degelijk de groenere optie zijn.

Nieuw onderzoek toont dat dit in de praktijk ook effectief zo werkt. Een kwarteeuw aan data werd geanalyseerd en toonde aan dat landen die inzetten op kernenergie hun CO₂-uitstoot niet zagen dalen, ondanks dat kernenergie even weinig uitstoot als zonnepanelen of windmolens. Het crowding out effect speelt dus wel degelijk mee.

Nieuwe generaties reactoren zouden hier een oplossing voor kunnen bieden, die zijn kleiner en flexibeler en kunnen dus beter om met een variabele energiemarkt. Rond die zogenaamde serial modular reactors (SMR) zijn er wel nog behoorlijk wat zorgen rond de kostprijs.

Een energiemix waarin nucleaire energie dominant is blijkt onverzoenbaar met bijkomende investeringen in hernieuwbare energie.

En bij ons?

Nu verschilt die afweging natuurlijk land per land. Bij ons in België gaat de keuze niet tussen volop inzetten op kernenergie of niet. Hier gaat het debat of we in 2025 vijf of alle zeven van onze reactoren stilleggen. Ook als we twee centrales openhouden zal er een gat op de energiemarkt komen dat hernieuwbare energie zal moeten opvullen. Een gedeeltelijke kernuitstap waarbij we de modernste reactoren nog een 10 tot 15 jaar operationeel houden lijkt dus de beste optie. Daarmee besparen we ook nog eens zo een 100 miljoen per jaar.

Wat de keuze uiteindelijk ook is, de regering zou er goed aan doen die beslissing niet verder uit te stellen. De knoop meteen doorhakken zou ons bedrijfsleven in staat stellen hun investeringen te plannen.

To be continued..